Yeni Bir Yol Açmaq

“Deyirlər ki, uğur və xoşbəxtlik hər kəsin çatmaq istədiyi, ürəyində yaşatdığı bir məqsəddir.”

Ən tənbəl, ən bacarıqsız insanın içində belə bu məqsəd yaşayır. Çünki insan, təbiəti etibarilə mənanı axtaran bir varlıqdır. Psixiatr Viktor Franklın yanaşmasına bənzər şəkildə, türk psixiatrı Doğan Cüceloğlu da insanın həyat məqsədini kəşf etməsinin psixoloji yetkinliyin əsas şərti olduğunu bildirir (İnsan Olmaq, 2019). Araşdırmalar göstərir ki, mənalı həyat hissinə sahib insanlar stresslə daha yaxşı mübarizə aparır və həyat məmnuniyyətləri daha yüksək olur (Cüceloğlu, 2019).

Bir çoxumuz bu məqsədin ardınca qaçsaq da maneələrlə, ətalət və imkansızlıqlarla boğuşuruq. Ümidimizi çox vaxt itiririk. Birinin bizi qurtarmasını, sehrli çubuğu ilə problemlərdən çıxarmasını gözləyirik. Lakin psixoloq Mehmet Z. Sungura (2018) görə, insanın öz həyatını dəyişdirə biləcəyinə inancı (özünə-yetərlilik) olmadan qalıcı dönüşüm mümkün deyil. Gerçək uğur xilas edəni gözləməkdə deyil, öz yolunu çəkmək cəsarətindədir.

Bu yola çıxanda, istəyi və səbri az olanlar bir-bir yoldan qopur; yoruluruq, yıxılırıq, qəlblərimiz qırılır. Ayrılırıq, bölünürük. Hirsimizə uduzuruq. Paxıllıq içində yolumuzdan sapırıq. Hər dəfə məqsədə yönəlmək bir az daha çətinləşir… İçimiz bəhanələrlə və maneələrlə dolur.

Amma elm deyir ki: “Səbir və iradə — zəkanın özündən daha güclüdür.” Psixoloq Yasemin Aydoğdu (2021) araşdırmasında uzunmüddətli uğuru müəyyən edən əsas faktorun səbat və qətiyyət olduğunu göstərmişdir. Uğurlu insanlar istedadlarından çox, uzunmüddətli davamlılıqla hədəflərinə çatırlar.

Hər bazar ertəsi başlayıb çərşənbə gününə çatmadan buraxdığımız pəhrizlərə döndük, deyilmi? İstəklərimiz sonsuzdur; amma rahatlıq zonamızdan çıxmadan bir çoxumuz qaranlıq yollarda ilişib qalırıq. Prof. Dr. Acar Baltaşın (2017) “İnkişaf Zihniyyəti” anlayışı göstərir ki, uğursuzluqlar son deyil — öyrənmə fürsətidir. Zəka və bacarıq sabit deyil, inkişaf etdirilə bilən xüsusiyyətlərdir. Bu fərqindəlik insanı daha dözümlü və öyrənməyə açıq edir.

Desəm ki: bir çox yol var. Getməyin yox oluş vadisinə. Gözləməyin xilas edəni; çəkin öz yolunuzu, qoyun hədəflərinizi, aşın maneələri. Özünüzə tərəf çıxın, dinləyin qəlbinizi. Bilirəm, anlatmaq çətindir; siz də bilirsiniz, elə deyilmi? Amma yenə də vaz keçmirəm. Hər yıxıldığımda yenidən durmağı, hər yanıldığımda yenidən düşünməyi öyrənirəm. Çünki bilirəm ki, hər maneə bir müəllim, hər yara bir işarədir.

Neyroelm araşdırmaları göstərir ki, öyrənmə prosesində edilən hər səhv beynin yeni əlaqələr qurmasına imkan yaradır — buna neyroplastiklik deyilir (Tanrıdağ, 2020). Dəyişmək yalnız mümkündür deyə deyil — beynimizin təbiətində, biologiyasında var. İnsan beyni öyrənməyə, uyğunlaşmağa və özünü yenidən formalaşdırmağa bioloji olaraq proqramlanmışdır.

Yol məni mən edir. Çətinləşdikcə daha da güclənirəm və içimdəki səsi daha aydın eşidirəm. Nə qədər yolumu itirsəm də, istiqamət tapmaq üçün özümə dönməli olduğumu bilirəm. Çünki Prof. Dr. Feriha Baymurun (2019) motivasiya üzrə araşdırmalarına görə, insanın daxili motivasiyasının üç əsas dayağı var: muxtariyyət, bacarıqlılıq və aidiyyət. Öz yolunu seçmək bu üç dəyəri bir arada daşıyır.

Atəşə qaçmağı sevirəm. Yolu sevirəm, mübarizəni sevirəm. Gerçək sevgini sevirəm. Ən çox da övladlarımızı sevirəm. İnsan kimi bir gələcəyə inanmağı sevirəm. Birlikdə olmağı sevirəm. Dayanışmanı sevirəm. İnanmağı sevirəm. Edilməyəni etməyə çalışmaqdan zövq alıram. Özümə və başqalarına inanmağı sevirəm…

Bu duyğuların heç biri təsadüf deyil. Pozitiv psixologiya sahəsində Prof. Dr. Nevzat Tarhan (2012) ümid, sevgi və minnətdarlıq kimi müsbət duyğuların insanın dayanıqlılığını artırdığını və uzunmüddətli xoşbəxtliyi dəstəklədiyini vurğulayır. Prof. Dr. Üstün Dökmen (2019) də müsbət duyğuların insanın düşünmə sərhədlərini genişləndirdiyini və sosial bağları gücləndirdiyini bildirib.

Birlik və həmrəylik də bu yolun əsas sütunlarındandır. Hacettepe Universiteti tərəfindən həyata keçirilən Türkiyə Həyat Məmnuniyyəti Araşdırması (2018) göstərir ki, insanın xoşbəxtliyini və ömür uzunluğunu təyin edən ən güclü faktor onun sosial münasibətlərinin keyfiyyətidir. Neyropsixoloq Sinan Canan (2020) isə insan beyninin sosial əlaqələr qurmağa təkamülən uyğunlaşdığını bildirir.

Yeni bir yol açmaq niyyətindəyəm. Birlikdə inkişaf etmək, birlikdə ixtisaslaşmaq, birlikdə qazanmaq istəyirəm. Həmişə daha yaxşısına çalışmaq istəyirəm. İnkişaf etmək istəyirəm. Öyrənmək istəyirəm. Ən çox da ixtisaslaşmaq istəyirəm. Çünki ixtisaslaşma bir hədəf deyil — davamlı bir səyahətdir. Prof. Dr. İlber Ortaylının (2018) dediyi kimi, ustalıq doğuşdan gələn istedad deyil; uzunmüddətli, fokuslu çalışma və həsrətlə inkişaf edən bir prosesdir.

Nəticə

Yol çətindir, amma mənalıdır. Hər yıxılış, yenidən doğuşun məşqidir.
Elm deyir, qəlb də deyir:
Gerçək uğur — öz yolunu çəkə bilən, birlikdə yarada bilən və hər dəfə yenidən qalxa bilən insanlığın əsəridir.

Ədəbiyyat

• Aydoğdu, Y. (2021). Səbat və qətiyyət: Uğur psixologiyası üzrə araşdırma. İstanbul: Beta Yayınları.
• Baltaş, A. (2017). İnkişaf Zihniyyəti: Potensialını kəşf et. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Baymur, F. (2019). Motivasiyanın psixoloji əsasları. Ankara: Nobel Yayınları.
• Canan, S. (2020). İnsan beyni və təkamül davranışı. İstanbul: Tuti Kitab.
• Cüceloğlu, D. (2019). İnsan olmaq. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Dökmen, Ü. (2019). Ünsiyyət münaqişələri və empatiya. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ortaylı, İ. (2018). Bir ömür necə yaşanar? İstanbul: Kronik Kitab.
• Sungur, M. Z. (2018). Özünə yaxşı davran: Öz-yetərlilik üzərinə qeydlər. İstanbul: Psikonet.
• Tanrıdağ, O. (2020). Beyin və öyrənmə. İstanbul: Alfa Nəşriyyat.
• Tarhan, N. (2012). Mutluluq psixologiyası. İstanbul: Timaş.
• Türkiyə Statistika Qurumu (TÜİK). (2018). Həyat məmnuniyyəti araşdırması. Ankara: TÜİK.